Harita - Kurtkale, Çıldır (Kurtkale)

Kurtkale, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.

Kurtkale köyünün eski adı Mgeltsihe'dir. Gürcüce bir yer adı olan Mgeltsihe (მგელციხე), "kurt kale" anlamına gelir. Osmanlılar bu yerleşimi ve kaleyi ele geçirince, Gürcüce adını Türkçeye çevirerek Kurd Kal'ası (قورد قلعەسی) adıyla kaydetmiştir. Kurd Kalası zaman içinde Kurtkale'ye dönüşmüştür.

Mgeltsihe köyü, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Cavaheti'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu yerleşimi ve aynı adı taşıyan kaleyi 1578'de Gürcülerden ele geçirdi. 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterine göre, Gürcistan Vilayeti içinde Çıldır livasının aynı adlı nahiyesine bağlıydı. Kurd Kalası bu defterde hem yerleşimin hem de nahiyenin adı olarak geçer. Kurd Kalası nahiyesi, küçük bir idari birimdi ve 16 köyü kapsıyordu. Mgeltsihe köyü ise, tıpkı Mgeltsihe Kalesi gibi Gürcüler ile Osmanlılar arasındaki savaşta harabeye dönmüş, köy tamamen boşalmıştı. Osmanlı döneminde köy yeniden meskun hale gelmiştir.

Kurd Kalası köyü 93 Harbi'nin ardından 1878'de imzalanan Berlin Antlaşması'yla Ruslara bırakıldı. Rus idaresinin 1886 yılındaki nüfus sayımında Kurt-Kala (Курт-Кала) olarak kaydettiği köy, Ardahan sancağının Çıldır kazasına (uçastok) bağlıydı. Köyün nüfusu, "Türk" olarak kaydedilmiş 268 kişiden oluşuyordu.

Kurtkale köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusya'nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin sınırları içinde kaldı. Sovyet Rusya'nın Bolşevik hükümeti 7 Mayıs 1920'de Gürcistan hükümetiyle imzaladığı Moskova Antlaşması'yla da Ardahan bölgesini bağımsız Gürcistan'ın bir parçası olarak tanıdı. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti'nin Tiflis hükümetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından Ardahan bölgesi ve Kurtakale köyü fiilen Türkiye'ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de imzaladığı Moskova Antlaşması'yla, Kurtkale köyünü de kapsayan Ardahan bölgesi Türkiye'ye bırakıldı.

Kurtkale köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde de "Kurd Kala" (قورد قلعە) adıyla Kars vilayetinin Çıldır kazasının aynı adlı nahiyesine bağlıydı. Kurt Kala nahiyesi 15 köyden oluşuyordu. 1935 genel nüfus sayımında aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 659 kişiden oluşuyordu. Kurtkale köyünün nüfusu 1965 yılında 1 009 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde sadece 308 kişi okuma yazma biliyordu. Bu tarihte Kurtkale bucağı 12 köyü kapsıyordu ve Kurtkale köyü bucak merkeziydi. Nahiyenin nüfus ise 8.420 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 2.051 kişi okuma yazma biliyordu.

Kurtkale köyünde ünlü kale dışında, iki kilise vardır. Tek nefli bir yapı olan köy kilisesi büyük ölçüde ayaktadır ve duvar resimleri de parça parça günümüze ulaşmıştır. Kalenin yakınında, Kura Nehri’nin sağ kıyısında bir yamaçta ikinci bir köy kilisesi yer alır. Tek nefli bu kilise de büyük ölçüde ayaktadır.